De geschiedenis van de klezmerDe traditionele Joodse volksmuziek wordt “klezmer” genoemd. Deze muziek klonk aanvankelijk vooral tijdens joodse bruiloften. Door rondtrekkende groepjes muzikanten werden invloeden uit oost-Europa, de Balkan en Klein-Azië opgepikt, waardoor het typische “klezmergeluid” ontstond. Aan het begin van de twintigste eeuw trokken ook veel Joden uit Europa naar Amerika. Klezmer werd daar, mede door de opkomst van de grammofoonplaat, enorm populair. Er ontstonden veel klezmerbands met Naftule Brandwein en Dave Tarras in de hoofdrol. Daarbij nam klezmer ook jazzkenmerken op in haar uitvoeringspraktijk. Sinds de jaren tachtig zijn nieuwe mengvormen ontwikkeld, die ook nu nog in de concertzaal worden uitgevoerd.
We zeggen wel: die viool heeft een zangerig geluid. Een viool – maar ook een klarinet – kan klagen en juichen, lachen en huilen. Het is dan ook geen wonder dat dit de twee belangrijkste instrumenten zijn die in de klezmermuziek gebruikt worden. Als je stem door verdriet wordt dichtgeknepen, dan heb je nog een instrument om je pijn of heimwee de ruimte te geven. Als er voor je vreugde geen woorden zijn, dan kun je naar een instrument grijpen om uitbundig te zingen. Klarinet en viool zitten qua klank dicht in de buurt van de menselijke stem en kunnen die imiteren door bijvoorbeeld een stembuiging of ‘krechtz’ (kreun), zoals de ‘chazan'(voorzanger in de synagoge) gewoonlijk doet.
De klezmermuzikanten of klezmorim speelden/spelen vooral op bruiloften. Hier werd vooral veel dansmuziek gespeeld (bulgars, freilachs, khossidls en shers). Voor het ritme van de dans is vooral de accordeon en contrabas van cruciaal belang. Tijdens het feestmaal na de trouwceremonie werd er uitbundig gespeeld en gezongen. Het liederenrepertoire was zeer uitgebreid en kende veel refreinen, die makkelijk meegezongen konden worden door een ieder. Na elke gang van de maaltijd klonk er muziek, waarbij dansen voor de gasten verplicht was. Dit ging door tot aan het laatste stuk ‘zay gezunt’, waarmee het bruidspaar werd uitgezwaaid en de ‘gas nigun’, de straatmelodie waarmee de gasten naar huis werden gebracht. Klezmorim hadden een spilfunctie tijdens de oost-Europese chasene want zij waren bij elk belangrijk moment muzikaal aanwezig. Ook in de dagen erna was er elke dag wel een feestelijke maaltijd waarbij de klezmorim de vreugde van de gasten kwamen verhogen.
Freylekh (freilach)
Een levendige, wijd verbreide kringdans in een matig snelle tot snelle vierkwartsmaat voor een onbeperkt aantal deelnemers. Men neemt elkaar bij de hand of bij de schouders en danst in een kring (of bij veel deelnemers een binnen- en een buitenkring). Vaak gaan één of meer dansers in het midden van de kring heel gracieus of juist met groteske bewegingen dansen.
Khosidl
De khosidl is een groteske solodans waarin een dansende chassid (orthodoxe jood) wordt uitgebeeld.
Hora of zhok
Een langzame dans, oorspronkelijk afkomstig uit Roemenië die wordt gespeeld in drieën, meestal in 3/8 maat. De tweede tel van de maat is een rust waardoor en hora heel anders voelt dan bijv een wals. Door het trage tempo van de hora zijn er veel versieringen van de melodie mogelijk.
Sher
De sher is een parendans in tweekwartsmaat (soms ook in vieren genoteerd) die door vier of acht koppels wordt gedanst (oorspronkelijk uitsluitend door vrouwen). Muzikaal is de sher moeilijk te onderscheiden van de freylekh en diverse melodieën komt men soms als sher en soms als freylekh tegen. Shers waren in het begin van deze eeuw in Amerika zeer populair en werden vaak tegen betaling als verzoeknummer aangevraagd.
Nign
Letterlijk betekent nign: lied zonder woorden. Er is geen (vaste) dans aan gekoppeld.
Speellijst Klezmer
| A Bokser Boym |
|---|
| Albukerke |
| Alle Brider |
| Alter Bulgar |
| Araber Tanz |
| Avre Tu |
| Baym Rebin's Sude |
| Bei mir bist du sheyn |
| Bruder Lechayim |
| Bulgar |
| David Melach |
| Dem Trisker Rebn's Nign |
| Dem Tsadeks Zemer'l |
| Der Fisher |
| Di Grine Kusine |
| Di Krenitse |
| Di Mame is gegangen |
| Dire gelt |
| Dos Kelb |
| Firn di mekhutonim Aheym |
| Flatbusch Waltz |
| Freilach fun Gilrod und Sandler |
| Freilach fun tashlikh |
| Friling |
| Ghetto |
| Heyser Bulgar |
| Hora |
| Itamar Freilach |
| Lomir |
| Margaritzen |
| Mazzeltov |
| Moldavian Hora |
| Moldoveniaske |
| Nigun |
| Odessa Bulgarish |
| Ouwe Makker |
| Oy, Dortn Dortn |
| Oyfn Pripetshik |
| Oyfn Weg |
| Rachel |
| Rokdim el Hamayim |
| Saposhkelekh |
| Schindler's List |
| Shamor Vezachor |
| Shiroh L'Adoyshem |
| Shlof mayn Kind |
| Shprayz ikh mir |
| Sphil Zu mir a lidele |
| The Epsteins |
| To my friend Michale |
| Ukrainer Khosidl |
| Unzer Shtetl brennt |
| Vu Bistu Gewen |
| Zayt gesunt |